
MENGENAL KEANEKARAGAMAN MINYAK ATSIRI LOKAL
Apakah yang disebut “lokal” pada judul di atas? Terminologi lokal mengacu pada sesuatu yang berasal dari daerah sendiri. Dalam konteks perminyakatsirian ini, saya cenderung mengarahkan pada adanya ketersediaan bahan baku yang dapat diolah menjadi minyak atsiri di wilayah Indonesia. Sehingga memunculkan 3 definisi lanjutan berkaitan dengan pengertian lokal dalam konteks ini. Pertama, bahan baku minyak atsiri merupakan tanaman asli dan SUDAH ADA di Indonesia. Kedua, bahan baku bukan asli Indonesia tetapi SUDAH ADA di Indonesia. Dan yang terakhir, bukan asli Indonesia tetapi bisa diADAkan di Indonesia.
Andaikan bahan-bahan baku minyak atsiri ini dapat disediakan di wilayah Indonesia, maka minyak atsiri sebagai produk pengolahannya tidak perlu didatangkan dari luar negeri (impor). Oleh sebab itu, layaklah jika kita sebut sebagai MINYAK ATSIRI LOKAL. Bagaimana upaya-upaya untuk menciptakan aneka ragam produk minyak atsiri lokal? Beberapa minyak atsiri lokal baik dari sisi budidaya maupun pengolahannya memang telah banyak dieksploitasi sejak zaman kolonial hingga saat sekarang sehingga patut dipertahankan eksistensinya. Sementara itu, banyak pula sumber-sumber bahan baku minyak atsiri yang sudah ada tetapi belum dieksploitasi. Untuk menambah perbendaharaan produk, tidak ada salahnya juga apabila dilakukan budidaya sumber-sumber baru yang berasal dari luar Indonesia tetapi sesuai dengan kondisi agroklimat Indonesia.
Berikut ini saya akan menyebutkan aneka jenis minyak atsiri (dan bahan bakunya) yang mungkin saja bisa menjadi bahan pendukung untuk menancapkan brand “lokal” sesuai dengan judul di atas. Saya berani menyebutkan “lokal” karena PERNAH melihat semua tanaman yang disebutkan ini di berbagai wilayah di Indonesia.
FAMILI LAMIACEAE
- PATCHOULI (Pogostemon cablin) - NILAM
- PEPPERMINT (Mentha piperita)
- SPEARMINT (Mentha spicata)
- CORNMINT (Mentha arvensis)
- SWEET BASIL (Ocimum basilicum) – SELASIH
- LEMON BASIL (Ocimum citriodorum) – KEMANGI
- ROSEMARY (Rosmarinus officinalis) – ROSEMARY
- THYME (Thymus vulgaris) - TIMI
FAMILI APIACEAE /UMBELIFFERAE
- FENNEL (Foeniculum vulgare var. DULCE) – ADAS MANIS
- CARROT (Daucus carota) – WORTEL
- CORIANDER (Coriandrum sativum) – KETUMBAR
- CUMIN (Cuminum cyminum) – JINTEN PUTIH
- DILL (Anethum graveolens) – ADAS SOWA
- CELERY (Apium graveolens) – SELEDRI
- PARSLEY (Petroselinum crispum) - PETERSELI
FAMILI ZINGIBERACEAE
- GINGER (Zingiber officinale) – JAHE
- TURMERIC (Curcuma longa/domestica) – KUNYIT
- JAVANESE GINGER (Curcuma xanthorrhiza) – TEMULAWAK
- FINGER ROOT (Boesenbergia rotunda/pandurata) – TEMU KUNCI
- LOCAL CARDAMOM (Amomum compactum) – KAPULAGA LOKAL
- CARDAMOM (Eletaria cardamomum) – KAPULAGA SABRANG
- PLAI (Zingiber cassumunar) – BANGLE
- LESSER GALANGAL (Kaemferia galanga) – KENCUR
- RED GINGER (Alpinia purpurata) – LENGKUAS MERAH
- (Alpinia malaccensis) – LENGKUAS HUTAN/LAJAGOWA
- (Etlingera elatior) – HONJE/KECOMBRANG
- (Zingiber zerumbet) – LEMPUYANG
- GALANGAL (Alpinia galangal) – LENGKUAS
- ZEDOARY/WHITE TURMERIC (Curcuma zedoaria) – TEMU PUTIH
- BLACK TURMERIC (Curcuma caesia) – TEMU HITAM
- (Curcuma heyneana) – TEMU GIRING
- (Curcuma amada) – TEMU MANGGA
FAMILI GRAMINEAE
- CITRONELLA (Cymbopogon nardus) – SEREH WANGI
- WEST INDIAN LEMONGRASS (Cymbopogon citratus) – SEREH DAPUR
- EAST INDIAN LEMONGRASS (Cymbopogon flexuosus) – SEREH DAPUR
- VETIVER (Vetiveria zizanoides) – AKAR WANGI
- PALMAROSA (Cymbopogon martinii var Motia) – RUMPUT MAWAR
- GINGERGRASS (Cymbopogon martinii var Sofia) – RUMPUT JAHE
FAMILI PIPERACEAE
- BLACK PEPPER (Piper ningrum) – LADA HITAM
- BETEL LEAF (Piper betle) – SIRIH
- CUBEB (Piper cubeba) – KEMUKUS/LADA BEREKOR
FAMILI RUTACEAE
- KAFFIR LIME (Citrus hystrix) – JERUK PURUT
- LEMON (Citrus limon) – JERUK LEMON
- LIME (Citrus aurantifolia) – JERUK NIPIS
- TANGERINE (Citrus reticulata) – JERUK KEPROK
- SWEET ORANGE (Citrus sinensis) – JERUK MANIS
- CURRY LEAF (Murayya koenigii ) – DAUN KARI/SALAM KOJA
- CLAUSENA (Clausena anisata)
- Citrus amblycarpa – JERUK LIMAU
FAMILI MYRTACEAE
- CLOVE (Syzygium aromaticum) - CENGKEH
- INDONESIAN LAUREL (Syzygium polyantum) – DAUN SALAM
- EUCALYPTUS (Eucalyptus globulus) – EUKALIPTUS
- LEMON EUCALYPTUS (Eucalyptus citriodora) – EUKALIPTUS LEMON
- CAJEPUT (Melaleuca cajeput) – KAYU PUTIH
- BLACK TEATREE (Melaleuca bracteata) – TEH POHON
- TEA TREE (Melaleuca alternifolia) – TEH POHON
- LEMON MRYTLE (Backhousia citriodora) – SURAWUNG POHON
- MANUKA (Leptospermum scoparium)
FAMILI LAURACEAE
- CINNAMON/CASSIA VERA BARK (Cinnamomum burmanii) – KAYU MANIS SUMATRA
- CINNAMON BARK (Cinnamomum zeylanicum) – KAYU MANIS SRI LANKA
- CAMPHOR (Cinnamomum champora) – KAYU KAMPER
- CULLILAWAN (Cinnamomum cullilawan) – KULIT LAWANG
- WILD CINNAMON (Cinnamomum iners) – KITEJA
- MASSOI BARK (Cryptocarya massoi) – KULIT MASSOI
- MAY CHANG (Litsea cubeba) - KILEMO
- SINTOC (Cinnamomum sintoc) – KAYU SINTOK
- SAFROL LAUREL (Cinnamomum parthenoxylon) – PAKANANGI/SELASIHAN
FAMILI ANNONACEAE
- YLANG-YLANG (Cananga odorata forma Genuina) – YLANG-YLANG
- CANANGA (Cananga odorata forma Macrophylla) – KENANGA
FAMILI SANTALACEAE
- SANDALWOOD (Santalum album) – CENDANA NTT
- PAPUA SANDALWOOD (Santalum mcgregorii) – CENDANA PAPUA
FAMILI PINACEAE
- PINE (Pinus merkussi) - PINUS
FAMILI CUPRESSACEAE
- CYPRESS (Cupressus sempervirens) – CYPRESS/CEMARA ITALIA
FAMILI STYRACEAE
- BENZOIN (Styrax benzoin) - KEMENYAN
FAMILI ALLIACEAE
- CHIVES (Allium schoenoprasum) – LOKIO/BAWANG BATAK
- GARLIC (Allium sativum) – BAWANG PUTIH
FAMILI AMARYLLIDACEAE
- ONION (Allium cepa) – BAWANG MERAH
FAMILI DIPTEROCARPACEAE
- GURJUN BALSAM (Dipterocarpus turbinatus) – KERUING
- SUMATRAN CAMPHOR (Dryobalanops aromatica) – KAPUR BARUS
FAMILI OLEACEAE
- JASMINE (Jasminum sambac) - MELATI
FAMILI ROSACEAE
- DAMASK ROSE (Rosa damascena)
FAMILI ILLICIACEAE
- STAR ANISE (Illicium verum) – ADAS BINTANG/BUNGA LAWANG/PEKAK
FAMILI VERBENACEAE
- (Lantana camara) – SALIARA/TEMBELEKAN
FAMILI MAGNOLIACEAE
- CHAMPAKA (Magnolia champaka) – CEMPAKA KUNING
FAMILI GERANIACEAE
- GERANIUM (Pelargonium graveolens) - GERANIUM
FAMILI APOCYNACEAE
- FRANGIPANI (Plumeria acuminata) – KAMBOJA KUNING
FAMILI ASTERACEAE
- TAGETES/MARIGOLD (Tagetes minuta) – MARIGOLD/BUNGA TAI AYAM
- TARRAGON (Artemisia dracunculus)
FAMILI ERICACEAE
- WINTERGREEN (Gaultheria procumbens) - GANDAPURA
FAMILI AGAVACEAE
- TUBEROSE (Polianthes tuberosa) – BUNGA SEDAP MALAM
FAMILI ACORACEAE
- CALAMUS (Acorus calamus) – JERINGAU
FAMILI ALTINGIACEAE
- INDONESIAN GALBANUM (Altingia excelsa Noronha) – RASAMALA
FAMILI FABACEAE
- INDONESIAN ROSEWOOD (Pterocarpus indicus) – ANGSANA/SONOKEMBANG
Banyak sekali, bukan? Saya kira masih akan lebih banyak dari daftar di atas yang luput dari pengamatan saya. Barangkali ada teman-teman pembaca yang ingin menambahkan daftar di atas?
- erika simangunsong
- Tags: essential oil jual minyak atsiri minyak atsiri minyak atsiri indonesia